Powieść opowiada historię Oskara Matzeratha - dziecka dojrzewającego w mieszczańskiej rodzinie niemieckiej w Wolnym Mieście Gdańsku końca lat 30. XX wieku. Oskar jest pod wpływem trzech kultur (kaszubskiej, niemieckiej i polskiej) i zdaje się mieć troje rodziców: Agnes Matzerath (Kaszubkę), Alfreda Matzeratha (jej męża Niemca) i Jana Brońskiego (Polaka, kuzyna i kochanka Agnes). W wieku 3 lat, na znak sprzeciwu wobec otaczającej go rzeczywistości dorosłych, Oskar postanawia przestać rosnąć. Upadek ze schodów powoduje zahamowanie dalszego wzrostu. Tytułowy blaszany bębenek, nieprzypadkowo biało-czerwony, stanowi ważny element komunikacji niedostosowanego chłopca z otoczeniem. Namiętne uderzanie w instrument staje się sposobem na komentowanie otaczającej rzeczywistości. Różnorodną jest forma narracji powieści - narrator występuje zarówno w pierwszej, jak i w trzeciej osobie. Daje to wrażenie, jak gdyby Oskar odcinał się sam od siebie - patrzył na pewne sprawy z dystansu. Na fabułę powieści składają się luźno powiązane ze sobą fragmenty, stanowiące swoistą autobiografię głównego bohatera. Akcja książki zaczyna się w 1924 roku, kiedy to Oskar przychodzi na świat pod dwiema sześćdziesięcioświecowymi żarówkami. Wspomniany upadek ze schodów, śmierć matki, wybuch II wojny światowej, dojrzewanie, wyjazd do Niemiec po przyznaniu Gdańska Polsce. Dalsze losy bohatera ukazane są na tle kształtowania się powojennej rzeczywistości w Republice Federalnej Niemiec. Ważnym bohaterem powieści jest miasto Gdańsk, ukazane jako miejsce ścierania się kultur: kaszubskiej, polskiej i niemieckiej. Wiele miejsca poświęcone jest studiom charakteru mieszkańców i zmiany ich poglądów podczas wojny. W powieści Grassa pojawia się nawiązanie do fałszywego mitu o szarżach kawalerii polskiej na niemieckie czołgi.